भारताचे राष्ट्रपती | Indian President Part I

 भारताचे राष्ट्रपती

Indian President

Image Source :- Google

भारताचे राष्ट्रपती ( Indian President ) :-

• भाग V मधील प्रकरण - १ मध्ये राष्ट्रपती व उपराष्ट्रपती यांच्याशी संबंधित आहे.
• राष्ट्रपती हे भारताचे 'राज्य प्रमुख' (Head of the State) असून सर्व कारभार हा त्यांच्या नावाने चालविला जातो.
• भारताचे प्रथम नागरिक
• "भारताचा एक राष्ट्रपती असेल" अशी तरदूत कलम ५२ मध्ये करण्यात आली आहे.

राष्ट्रपतीची निवडणूक (Election of President) :-

• राष्ट्रपतीची निवडणूक हि लोकांमार्फत प्रत्यक्षपणे होत नसून, ती अप्रत्यक्षपणे होते.
• कलम - ५४ हे राष्ट्रपतीच्या निवडणुकीशी संबंधित आहे.
• राष्ट्रपतीची निवडणूक निर्वाचकगणाकडून (Election of President) केली जाते.त्या मध्ये पुढील सदस्य असतात.

1. संसदेच्या दोन्ही (LS+RS)सभागृहाचे फक्त निवडून आलेले सदस्य.
2. राज्यांच्या विधानसभेतील निर्वाचित सदस्य.

टीप :- निवडणूक मध्ये नामनिर्देशित (Nominated Members) सदस्य व विधानपरिषदेतील सदस्य भाग घेत

राष्ट्रपतीच्या निवडणुकीची पद्धत (Manner of Election of President) :-

• कलम ५५ मध्ये राष्ट्रपतीच्या निवडणुकीची तत्वे देण्यात आली आहे.
• राष्ट्रपतीच्या निवडणूक मध्ये संसदेच्या व प्रत्येक राज्याच्या विधानसभेच्या प्रत्येक निर्वाचित सदस्याच्या मताचे मूल्य हे वेगवेगळे असते त्यांना किती मते देण्याच्या हक्क असेल ते पुढील रीतीने निर्धारित केले जाते.

मतदान पद्धत :-

• एकाल संक्रमणीय मताव्दारे प्रमाणशीर प्रतिनिधित्व पद्धत
• Single Transferable Vote
• गुप्त मतदान पद्धत 

निवडणूक वाद-विवाद :-

• राष्ट्रपतीच्या  निवडणूकी संबंधित सर्व वाद विवाद फक्त सर्वाच्च न्यायालयात सोडविले जातात आणि सर्वाच्च न्यायालयाचा त्याबाबतचा निकाल हा अंतिम असतो.न्यायालयाने राष्ट्रपतीची निवडणूक अवैध ठरविल्यास त्यांनी केलेले सर्व कार्य वैध असतील.

पात्रता :-

• भारतीय नागरिक असावा.
• वयाची ३५ वर्ष पूर्ण असावी.
• लोकसभा सदस्य होण्याची पात्रता असावी.
• राष्ट्रपतीपदासाठी आवेदनपत्र भरतांना ५० मतदात्यांनी पाठिंबा व ५० मतदात्यांनी अनुमोदन देणे गरजेचे असते.
• एकूण मतांच्या १/६ मते न मिळाल्यास अनामत रक्कम जप्त होते.
• प्रत्येक उमेदवाराला भारतीय रिझर्व बँकेत रु.१५०००/- अनामत रक्कम भरावी लागते.
• कमल ५८ नुसार, राष्ट्रपती पदासाठी पात्र ठरण्यासाठी वरील पात्रता धारण केल्या पाहिजे.

राष्ट्रपती पदाच्या शर्ती :-

• कलम ५९ मध्ये पुढील प्रमाणे शर्ती सांगण्यात आल्या आहेत.
• कोणतेही अन्य लाभाचे पद धारण केलेले नसावे.
• राष्ट्रपती संसदेच्या कोणत्याही सभागृहाचा किंवा राज्य विधिमंडळाचा सदस्य नसावा. (खासदार किंवा आमदार) जर असे असेल तर सदस्य असलेला व्यक्ती राष्ट्रपती म्हणून निवडून आला तर त्याने पद ग्रहण केलेल्या तारखेला संबंधित सभागृहातील जागा रिक्त केली असे मानण्यात येते.
• जो पर्यत राष्ट्रपती पदावर कार्यरत असतात तो पर्यंत कोणतेही Criminal Proceedings केली जात नाही. तसेच Civil Proceedings सुध्दा !

शपथ (Oath) :-

• कलम ६० नुसार राष्ट्रपतीला पद ग्रहण करण्यापूर्वी घटनेने ठरवून दिलेल्या नमुन्यानुसार शपथ घेऊन सही करावी लागते.
• राष्ट्रपती यांना सर्वाच्च न्यायालयाचे मुख्य न्यायाधीश शपथ देतात.

कार्यकाळ :- 

• सर्वसाधारण पणे राष्ट्रपती यांचा कार्यकाळ हा ५ वर्ष असतो.
• राष्ट्रपती आपला राजीनामा उपराष्ट्रपती यांच्या कडे देतात.
• अमेरिकेतील राष्टपती फक्त दोन वेळा निवडणूक मध्ये उभे राहू शकतात परंतु असे बंधन भारतातील राष्ट्रापतीवर नाही. म्हणजेच पुनर्निवडणूकि साठी पात्र असतात.

राष्ट्रापतीवरील महाभियोग पद्धत (Procedure of Impeachment of the President) :-

• कलम ६१ नुसार राष्ट्रपती वर महाभियोग चालून पद मुक्त केले जाते.
• महाभियोग केवळ आणि केवळ 'घटना भंग' या एकाच करण्यावरून चालविला जातो.
• परंतु घटनेमध्ये 'घटना भंग' या शब्दाचा अर्थ स्पष्ट करण्यात आलेला नाही.
• महाभियोग कोणत्याही सभागृहात सुरुवात केली जाऊ शकते.
• राष्ट्रापतीवरील घटना भंगाचा दोषारोपाचा प्रस्ताव ठरावाच्या स्वरुपात मांडावा लागतो.
• आता पर्यंत कोणत्याही राष्ट्रपती वर महाभियोग चालविण्यात आलेला नाही.

(उपरोक्त माहिती पुढील भारताचे राष्ट्रपती भाग २ या लेखात उपलब्ध करण्यात येईल)